E-Atık Nedir? Nasıl Azaltılır?

Teknolojik ürünlerdeki çeşitlilik sürekli bir artış halinde. Her yıl yepyeni akıllı telefon modelleri hayatımıza giriyor, iki yıl öncesinin bilgisayarlarıyla günümüzde satışa sunulanlar arasında büyük farklar var. Teknolojik ürünlerin bu hızlı üretim pratiklerine sahip olması, onların kullanım ömrünün de kısalmasına neden oluyor. Bu durum da çağımızın çevre kirliliği sorunlarına bir yenisini daha ekliyor: E-atık.

Elektronik atık nedir?

Artık çalışmayan, istenmeyen veya kullanım ömrü dolmuş olan elektrikli ve elektronik ürünlerin tümüne elektronik atıklar ya diğer adıyla AEEE (Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyalar) deniliyor. Bilgisayarlar, televizyonlar, cep telefonları, faks makineleri, yazıcılar, bu atıkların büyük bir çoğunluğunu oluşturur. Peki bu atıklar neden zararlı?

Elektronik atıkların büyük bir çoğunluğu, bromlu alev geciktirici, klorlu solventler, PVC, zararlı metaller, kurşun, civa, berilyum, kadriyum gibi maddeler içerirler. Bu maddelerin atık olarak çevrede dağılması ciddi oranda kirliliğe neden olur ve doğal yaşam alanlarını bozar. Fakat bunların ötesinde insan sağlığını da tehdit eder.

Elektronik atıkların içindeki tehlikeli maddeler neler?

Elektronik atıklardan yayılarak insan sağlığına zarar verebilecek en tehlikeli maddeleri sıralayacak olursak:

Kurşun: Özellikle çocuklarda merkezi sinir sistemini, böbrekleri ve üreme sistemini bozabilir. Monitörlerde bulunan katod ışın tüpleri, eski lehimler, cam, akü ve piller bu maddeyi içerir.

Cıva: Kanserojen maddedir. Kısa süreli maruz kalınmasında bile beyinde, fetüs gelişiminde, böbreklerde kalıcı zararlara neden olabilir. Beyin fonksiyonlarına yapacağı etkiyle titreme, görme ve duyma kusurları ortaya çıkabilir. Termometre, piller, tansiyon ölçme cihazlarında bulunur.

Berilyum: Kanserojen madde olmakla birlikte sinir, bağışıklık ve üreme sistemlerine zarar verir. Ana kartlarda bulunur.

Bromlu Alev Geciktiriciler: Hormonal fonksiyonları olumsuz etkiler. Bağlantı parçaları, basılı devreler ve kablolarda bulunur.

Rakamlarla dünyada e-atıklar

Birleşmiş Milletler’in 2020 Küresel E-Atık İzleme Raporu’na göre her yıl kişi başı 7,3 kg elektronik atık üretiliyor. Yine aynı rapora göre, yalnızca 2019 yılında 53,6 milyon ton e-atık oluştu; bu atıkların ise %17,4‘ü resmi olarak geri dönüştürüldü.

• Dünyada en fazla elektronik atık üreten ülke 7 milyon ton atık ile ABD. Onu 6 milyon ton ile Çin, 2.2 ton atıkla da Japonya izliyor.
• Türkiye, yıllık 503 bin ton atıkla en çok e-atık üreten ülkeler arasında 17. sırada yer alıyor.
• Kişi başına düşen e-atık miktarının refah seviyesiyle doğrudan ilgisi olduğu biliniyor. Milli gelirin yüksek olduğu ülkelerde kişi başına düşen atık miktarı 29 kilograma kadar çıkıyor. Türkiye’de ise bu rakam 6,5 kg.
• En yüksek e-atık geri dönüşüm oranına sahip olan ülke %62,6 ile İsveç. Bu oran ABD’de %14, Çin’de %21, Japonya’da %23, Türkiye’de ise %5.

E-atıklar nasıl geri dönüştürülmeli?

E-atıkların uygunsuz bir şekilde imha edilmesi, çevreye geri dönüşü olmayan zararlar verebilir. Bu nedenle atıkların doğru yöntemlerle toplanmalar ve geri dönüştürülmeleri oldukça önemli.

E-atıkların geri dönüştürülme süreci diğer atıklara benzer şekilde işliyor. Ancak bu atıklar kendi aralarında daha çok çeşide ayrıldıklarından birtakım özel uygulamalar yapılması gerekiyor. Bu uygulamalar sonucunda ise elektronik aygıtların ham maddelerinin geri dönüştürülmesi sağlanıyor. Bu süreci iki kısa maddede özetleyecek olursak:

1. Bir tesiste toplanan elektronik atıklar; monitörler, aydınlatma cihazları, lambalar gibi farklı kategorilere ayırılırlar. Belirli bir kategoriye ayrılamayan atıklar tanımsız olarak adlandırılarak başka bir kategoride toplanırlar.
2. Farklı kategorilere ayrılan atıkların işe yaramayan kısımları imha edilir ve arta kalan plastik, demir, bakır gibi malzemeler işleme alınarak geri dönüştürülür.

E-atıkları azaltmak için neler yapabiliriz?

Unutmayın, elektronik atıklar aslında çöp değildir, onların diğer atıklardan ayrı tutulması, özel konteynerlara atılmaları gerekir. Tıpkı diğer atık sorunlarında olduğu gibi e-atıkları azaltmak için de bireysel olarak yapabileceğimiz şeyler var.

• Elektronik ürün atıklarınızı ayrı bir torbada tutarak, belediyelerin atık getirme merkezlerine, üreticiler ve lisanslı işleme tesisleri tarafından kurulan aktarma merkezlerine bırakabilir veya elektronik atık konteynerlarına atabilirsiniz. Hangi atığın nereye atılması gerektiği konusunda desteğe ihtiyacınız varsa bulunduğunuz ilin belediyesiyle veya ALO 181 Çağrı Merkezi’yle iletişime geçebilirsiniz.
• Atık pilleri nereye atmanız gerektiği konusunda endişeler yaşıyorsanız, şu adrese tıklayarak size en yakın pil toplama noktasını bulabilirsiniz. PTT şubelerinde, okullarda, sanayi bölgelerinde, muhtarlıklarda, camilerde ve süper marketlerde pil toplama noktaları yer alır.
• Yeni bir elektrikli ve elektronik ürün satın aldığınızda, eskisini elektrik ve elektronik eşya dağıtıcılarına verebilirsiniz. Ayrıca çeşitli mağazaların ve markaların dönem dönem düzenlediği ‘’Eskisini getir, yenisini götür’’ kampanyalarından yararlanarak, hem atık bırakmamış hem de indirim kazanmış olursunuz.