Genetik, Finansal Davranışları Nasıl Etkiliyor?

Birçoğumuz finansal kararlar alırken mantıklı ve rasyonel olduğumuzu düşünürüz. Ancak, son zamanlarda yapılan araştırmalar, yatırım yapmak veya borçlanmak gibi finansal davranışlarımız hakkında genlerimizin sandığımızdan çok daha fazla söz sahibi olduğunu gösteriyor. Parasal konulardaki tercihlerimiz, risk iştahımız, hatta finansal okuryazarlığımız bile DNA'mızda gizli olabilir. İlginç, öyle değil mi? O halde gelin bu konuya biraz daha yakından bakalım.

Genetiğimiz risk alma davranışımızı etkiliyor mu?

Akademisyenler risk alma eğilimlerimizle DNA’mız arasındaki ilişkiyi inceleyen pek çok çalışma yaptı. 2005’te Stanford Üniversitesi’nden Kuhnen ve Knutson’un yaptığı “Finansal Risk Almanın Sinirsel Temeli” adlı çalışmaya göre genetik çeşitliliğin finansal risk alma davranışını etkilediği ortaya kondu. Yani bilim insanları, belirli bir kaygı yaratan gen kombinasyonuna sahip bireylerin yatırım yapma konusunda daha endişeli olduklarını ve bu endişenin daha güvenli yatırım seçimlerine yol açtığını keşfetti.

Stanford Üniversitesi’ndeki çalışma duygularımızın karar verme süreçlerini nasıl etkilediğine odaklanıyor. Finansal risk alma davranışları da "iyi hissetme" nörotransmitterleri (nöronlar arasında veya bir nöron ile başka tür bir hücre arasında iletişimi sağlayan kimyasallar) serotonin ve dopamini düzenleyen iki gene bağlı olarak değişiyor.

Genotip risk yönetimini nasıl etkiliyor?

Daha sonraki yıllarda bu araştırma biraz daha geliştiriliyor. Kuhnen ve Northwestern Üniversitesi'nden Chiao, finansal risk alma davranışının sadece bireysel tercihler veya öğrenilmiş davranışlarla açıklanamayacağını, aynı zamanda genetik faktörlerin, hatta genotipimizin bile karar verme mekanizmamızda önemli rol oynadığını kanıtlayan bir dizi çalışma yapıyor.

Kuhnen ve Chiao'nun çalışması  serotonin taşıyıcı geni ve dopamin reseptör geninin belirli varyantlarının, bireylerin finansal risk alma olasılıklarını etkilediğini ortaya koyuyor. Kısa serotonin taşıyıcı genine sahip bireylerin daha az risk aldığı, belirli bir dopamin geni varyantına sahip olanların ise daha fazla risk aldığı gözlemleniyor.

Bu bulgular, önceki araştırmalarla da uyumlu. Serotonin ve dopamin, duygusal durum ve bağımlılık davranışlarıyla ilişkili nörotransmitterler olduğu için bu genlerdeki varyasyonların finansal risk alma davranışını etkilemesi şaşırtıcı değil.

Para ile nasıl bir ilişki kuruyoruz?

Finansal DNA’mız konusu sadece bilimin ilgi alanı içinde değil, elbette. Bu konuya bugüne kadar pek çok farklı yaklaşım da açıklık getirmeye çalışıyor. Bunlardan biri de “The Money Sandwich” kitabının yazarı Marc Bineham. Bineham genetiğimizin finansal davranışlarımızı etkilemesi konusuna “para kişiliği” adını veriyor.  Bu görüş, her birimizin parayla kurduğu ilişki, tıpkı parmak izimiz gibi benzersiz olduğunun altını çiziyor. Finansal okuryazarlık eğitmeni Kris Miller ise “para DNA’sı” olarak adlandırdığı bu ilişkinin bilinçaltı kalıplar, aile, toplum ve kişisel deneyimlerden etkilendiğini ve finansal kararlarımızı farkında olmadan yönlendirdiğini söylüyor. Bu görüşe göre korku, kültürel inançlar ve geçmiş deneyimler gibi faktörler, para DNA'mızı oluşturuyor.

Sonuç olarak, finansal risk alma davranışı hem genetik hem de çevresel faktörlerden etkileniyor diyebiliriz. Bireyler arasındaki farklılıkların sadece bir kısmı genetikle açıklanabilirken, deneyimler ve yetiştirilme tarzı da risk yönetimi konusunda önemli bir rol oynuyor. Bir yatırımcının risk alma eğilimi, hem doğuştan gelen yatkınlıklarından hem de yaşamı boyunca edindiği tecrübelerden şekilleniyor. Yani genetik yatkınlıklarımız risk alma davranışlarımızı sınırlayamaz. Bütçe yönetiminde kendimizi geliştirmek, yatırım okuryazarlığı konusunda araştırmalar yapmak ve bilinçli kararlar alarak finansal sağlığımızı iyileştirmek bizim elimizde.