Dijital Para ile Kripto Para Arasında Ne Fark Var?

‘Paraya para dememek’ deyiminin metafor olmaktan çıkıp bir realite haline geleceğini tahmin eder miydiniz? Dijital dönüşüm, fiziksel sınırların ortadan kalkması, salgın döneminde belirsizliğin dünya ekonomilerine hâkim olması gibi etkenler bizi sanal para birimlerine her zaman olduğundan daha fazla yaklaştırdı. Geleneksel kâğıt ve madeni paraların aksine fiziki bir varlığı bulunmayan bu yeni birimler merkez bankalarının bile radarına girince paranın da dilimizde yeni pek çok karşılığı oldu.

Tüm bu yeni tanımlamalar ise bir kavram karmaşası yarattı. Mesela her dijital para aynı zamanda kripto mudur ya da tüm sanal paralar aynı şekilde mi elde edilir gibi sorular kafamızı meşgul etmeye başladı. Gelin, sanal dünyanın iki önemli oyuncusu olan dijital para ile kripto para arasındaki sınırları bir çizelim…

Hangisi daha büyük? Öncelikle dijital paranın kripto paraları da kapsayan daha geniş bir küme olduğunu bilmek gerekir. Dijital para, elektronik paraların tümünü tanımlar. Her zaman kriptografiyi kullanmamış olabilir. Kripto para ise temelde şifrelemeye dayanır.

Özellikle salgın döneminde geleneksel para birimlerinin değişkenliğine karşı gelişen güvensizlik, başta bitcoin olmak üzere kripto paraların değerinde ciddi bir artışa neden oldu. Bu eğilim de zaten dijital paraları gündemine almış olan merkez bankalarının çalışmalarına hız vermesiyle sonuçlandı. Örneğin Avrupa Merkez Bankası (ECB) dijital avro, Çin Merkez Bankası da dijital yuan projesine start verdi. Facebook, Google, Apple ve Amazon gibi dev teknoloji şirketleri kolları sıvadı. Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası’nın da konuyu gündeme aldığı belirtiliyor.

Dijital paraların karakteristik özelliklerini şöyle özetleyebiliriz: Değeri ve diğer para birimlerine dönüştürülmesi bildiğimiz fiziksel para gibidir. Farklı banka sistemleri arasında işletilebilir. 7 gün 24 saat çevrimiçi ve çevrimdışı her türlü işlemde kullanılabilirler. Paranın yaratılma ve dağıtım maliyeti çok düşüktür ya da sıfıra yakındır.

Bu bilgiler de bizi iki birim arasındaki sıradaki farka götürüyor.

İş merkezde bitiyor: Dijital para ile kripto para arasındaki ilk ve en önemli ayrım merkez konusudur. Dijital paralar resmi sayılırlar yani yasal açıdan bildiğimiz geleneksel para formları gibi bir otorite tarafından yaratılırlar. Bu nedenle merkezi bir yapıları vardır, ağ içindeki alışverişler bir merkezde düzenlenir, tıpkı bir banka ya da devlet gibi. Yukarıda bahsettiğimiz gibi merkez bankaları tarafından da piyasaya sunulur ve desteklenirler. Dijital parayla yapılacak işlemler, söz konusu otoritenin onayıyla gerçekleşir.

Kripto para birimleri ise merkezi değildir ve düzenlemeler topluluğun çoğunluğu tarafından yapılır. Bitcoin, ethereum gibi kripto birimler kullanıcılar tarafından madencilik aracılığıyla yaratıldığından, ancak blokların oluşturulmasından ve doğrulanmasından sonra yeni paralar dolaşıma girer. Ayrıca kripto para işlemlerinde bu topluluğun onayına ihtiyaç vardır. Bu nedenle de değeri piyasa tarafından belirlenir. Kripto paraya dair tüm işlemler bir çeşit muhasebe defteri sayılan blockchain (blok zinciri) teknolojisiyle kaydedilir. Olası bir teknik sorunda, size cevap verecek bir tüzel kişilik tarafından desteklenmezler.

Dalgalı mı sabit mi? Merkez otoriteler tarafından desteklendiği için dijital paraların değerinde daha az dalgalanma olması beklenir. Örneğin merkez bankaları, diğer para birimlerinin değerine bağlı olarak para politikaları yoluyla finansal istikrarı düşünülebilir. Kripto paralar daha değişken bir para birimidir çünkü nispeten gelişmemiş bir piyasada hareket eder, resmi otoriteler tarafından büyük çoğunlukla desteklenmez ve beklentilerle doludur.

Anonim kalmak ya da kalmamak: Dijital paralarla yapılacak satın alma, yatırım gibi işlemler gerçek bir kullanıcı kimliği gerektirir. Dolayısıyla işlemler gizli kalmaz. Kripto para işlemleri ise kişisel bilgileri gerektirmez. Yani kullanıcılar çoğunlukla anonim kalır, işlemler de büyük oranda gizlidir. Ancak yine de her işlem kaydedilir, gönderenler ve alıcılar topluluk tarafından bilinir. Böylelikle tüm işlemler takip edilir, hiçbir işlem sonradan değiştirilemez, manipüle edilemez ve silinemez. Bu açıdan kripto paralar, dijital paralara göre biraz daha şeffaftır.

Güvenlik açısından ne vadediyorlar? Söz konusu dijitalleşme olunca, işin içine bir de para girince “Peki ya güvenlik?” sorusu akıllara geliyor. Blok zinciri gibi şifreli bir muhasebe kaydı tutması nedeniyle kripto paralar siber saldırılara karşı daha güçlü ve güvenli konumlanıyorlar. Tek bir veri depolama merkezi olmaması da güvenliğini artırıyor. Dijital para işlemlerine ait bilgiler ise merkezi ağlarda saklanıyor. Bu sistemlerin olası siber saldırılara, arızalara veya kesintilere karşı güvenli ve dayanıklı olması planlanıyor.

Öyle ya da böyle dijital para yarışı çoktan başladı. Kripto para piyasası da pek çok insan için dolar-avro fiyatları gibi günlük olarak takip edilecek değerler listesine girdi. Kısacası teknoloji cebimize girdiğinden beri, kelimenin tam anlamıyla cebimizi de dönüştürüyor!

____________________________

Burada yer alan yazılar, finansal bilgiler, birikim ve tasarruf önerileri, genel yorum ve tavsiyelerden oluşmakta olup yatırım danışmanlığı kapsamında değildir. Yatırım danışmanlığı hizmeti, yetkili kuruluşlar tarafından kişilerin risk ve getiri tercihleri dikkate alınarak kişiye özel sunulmaktadır. Bu tavsiyeler mali durumunuz ile risk ve getiri tercihlerinize uygun olmayabilir. Bu nedenle, sadece burada yer alan bilgilere dayanılarak yatırım, birikim ya da tasarruf kararı verilmesi ve hareket edilmesi beklentilerinize uygun sonuçlar doğurmayabilir.